Terugblik Kennisatelier Buurkracht x HIER

Sleutelrol bewonersinitiatieven in de warmtetransitie

Djoera Eerland & Jan Zuilhof
Er is bij veel mensen een sterke motivatie om energie te besparen, zeker met de recente energieprijzen. Maar in de praktijk blijken er allerlei obstakels te zijn die er voor zorgen dat mensen de nodige stappen toch niet weten te zetten. Dat heeft twee voorname oorzaken. Enerzijds is de complexiteit van de stappen groot. Dit gedoe vermijd de gemakzuchtige mens liever. Anderzijds is er veel wantrouwen ten opzichte van politici, overheden en ook bouwbedrijven waardoor huiseigenaren niet bereid zijn om de maatregelen door te voeren. De oplossing is zodoende ook buitengewoon simpel, vertelt Djoera: zet koplopers in de wijk in. Koplopers zijn mensen die in een vroeg stadium met veel enthousiasme nieuwe ontwikkelingen omarmen. Ze hebben al veel pionierswerk verzet waardoor anderen, zoals hun buren, daar van kunnen profiteren. Daardoor verdwijnt tevens het obstakel gedoe. Ook hebben deze koplopers geen direct commercieel of politiek belang waardoor ze veel meer vertrouwen genieten dan bijvoorbeeld een gemeente. Op die manier wordt ook het tweede obstakel opgelost.

Principes om koplopers in hun kracht te zetten

Het is volgens Djoera vervolgens zaak om deze koplopers in een wijk of buurt in hun kracht te zetten en te gebruiken om het enthousiasme lokaal te verspreiden. Ze kunnen voor de buurt de complexiteit reduceren, bijvoorbeeld door uit te zoeken wat er technisch en financieel moet gebeuren om de woningen in de buurt te verduurzamen. Er is een goed sociaal proces nodig zodat de koplopers de middengroep kunnen aansteken met hun enthousiasme. Daarvoor zijn enkele principes ontwikkeld:

1. Persoonlijk maken: de initiatiefnemers staan midden in de buurt. Ze zijn goed in staat om persoonlijk contact te maken en verbinding te maken. Zo ontstaat een sociaal proces. Er ontstaat een zekere groepsdruk waardoor ook mensen die niet intrinsiek gemotiveerd zijn wel de druk voelen om deel te nemen aan activiteiten.
2. Boter bij de vis: veel plannen voor een wijk zijn heel abstract en vergen een lange adem, maar niet iedereen zit daarop te wachten. Daarom is het belangrijk om ook concrete acties op te zetten, zoals een collectieve inkoopacties.
3. Diversiteit: kijk goed naar de samenstelling van de wijk en zorg dat de groep initiatiefnemers ook representatief is voor de buurt of wijk. Als er groepen zijn ondervertegenwoordigd is het belangrijk om te bepalen met welke kanalen je die kunt bereiken en daar actief achteraan te gaan. Anders is de kans groot dat ze zich later ongehoord voelen en kunnen dwarsliggen.
4. Tastbaar en zichtbaar maken: het is van belang om zichtbaar te zijn in de wijk. Dat kan door kleine activiteiten zoals warmtecamerawandelingen of het aanleggen van geveltuintjes. Dit heeft een verbindend effect en zorgt voor laagdrempelig contact.

De Participatiecoalitie kan koplopers ondersteunen bij het organiseren van een goed sociaal proces. Zo kunnen ze buurtbegeleiders leveren, ofwel procesbegeleiders die in staat zijn om een sterk team samen te stellen. Een gebalanceerd team bestaat uit tenminste een techneut, een verbinder en een ondernemer. Samen kunnen deze partijen een plan uitwerken hoe een buurt of wijk van het aardgas kan worden gehaald. Dit team wordt ondersteund met stappenplannen om een logische volgorde te vinden in de stappen. Ook zijn er tools en communicatiemiddelen om die buurt te betrekken. De Participatiecoalitie zorgt op die manier dat het initiatief stap voor stap kan meegroeien met de verantwoordelijkheid en de opgave zodat de initiële plannen ook worden geborgd.

Zowel Buurkracht als Klimaatstichting HIER hebben onderzoek gedaan hoe de samenwerking tussen bewonersinitiatief en gemeente wordt ervaren. Het blijkt volgens de Nationale Buurkracht Monitor 2023 dat dit gemiddeld wordt beoordeeld met een 6,5 waarbij Djoera wel opmerkt dat gemeenten over het algemeen iets positiever zijn dan buurtinitiatieven.

Waar de monitor inzoomt op onderdelen van de samenwerking, valt op dat gemeenten veel positiever oordelen dan bewoners. Bewoners ervaren een groter gat tussen hoe de samenwerking nu is en wat die zou kunnen en moeten zijn. Met name belangrijke aspecten zoals ‘echt mogen meedoen’ (in plaats van alleen meepraten), ‘vanaf het begin betrokken worden’ en ‘mogen meebeslissen’ scoren bij bewoners een 5 of lager. Gemeenten beoordelen deze aspecten 2 punten hoger.

Vragen uit de chat
Omdat niet alle vragen vanuit het publiek tijdens het kennisatelier beantwoord werden, hebben Djoera en Jan deze achteraf nog beantwoord. Een volledig overzicht vind je in een apart Q&A-document.

Verder lezen

• 20 lessen voor de warmtetransitie uit de praktijk van de Participatiecoalitie;
• Hoe betrek je als initiatief de lokale politiek?;
• Brochure met een paar mooie voorbeelden van aanpakken van bewonersinitiatieven;
• Rapport over samenwerking tussen bewonersinitiatieven en gemeenten;
• Rapport over hoe in te spelen op welke doelgroepen;
• Het HIER klimaatabonnement voor gemeenten en bewonersinitiatieven